Pradawny zawód skryby

Skryba z cmentarzyska Sakkara,
polichromowany wapień,
oczy z kryształów i miedzi,
2600–2350 pne.

Pismo -  (jedno ze znaczeń) wyrażanie myśli za pomocą znaków graficznych, umiejętność pisania; system znaków, pozwalających na widzialne utrwalanie myśli w konkretnym języku. Pismo pojawiło się ok. 5-6 tys. lat temu. Wynajdywano je kilkakrotnie, jako całkowicie odrębny system zapisu, w wielu centrach kulturowych.

Dokumenty (obwieszczenia, akty prawne, akty polityczne, utwory literackie, teksty religijne i obrzędowe, pochwały królów i zmarłych, drobne fakty z życia codziennego) sporządzano już kilka tysięcy lat temu. W epoce przed wynalezieniem druku zapis był wykonywany ręcznie w jednym egzemplarzu. W pierwszym okresie istnienia pisma występował jako inskrypcja. Najstarsze inskrypcje zawierające ideogramy określane mianem proto-pisma pochodzą sprzed 8 do 4 tys. lat. Inskrypcje zostały wyparte przez manuskrypty (zwoje i kodeksy). W miarę rozwoju kultury wykształcono umiejętność sporządzania kopii (powielania) oryginalnych tekstów.

[...] osoba kopiująca jedynie cudzą pracę, która nic nie dodaje, niczego nie zmienia, jest skrybą (scriptor), osoba przepisująca cudzą książkę, ale dodająca jednocześnie elementy różnych tekstów niepochodzące od niej jest kompilatorem (compilator), osoba przepisująca cudzą pracę i uzupełniająca ją o swoje własne wyjaśnienia, powiązane z cudzym dziełem, jest komentatorem (commentator), natomiast osoba jednocześnie pisząca swoją pracę i przepisująca cudzą, która jednak za podstawową uważa własną pracę,cudze zaś fragmenty dodaje tylko w celu potwierdzenia swoich myśli jest autorem (auctor). Różnicę pomiędzy skrybami, kompilatorami, komentatorami i autorami widział on więc w stopniu samodzielności, jaką wykazali się oni. Sam termin auctor nie był jednak jednoznacznie rozumiany w średniowieczu i można go różnie wyjaśniać. Św. Bonawentura (1221–1274) [1]

Zawód skryby (kaligrafa, pisarza) był ważny i powszechny. Istniały szkoły kształcące skrybów. Jednym z celów edukacji było zdobycie umiejętności wiernego kopiowania tekstu.

• Egipscy skrybowie (mężczyźni) pracowali w administracji, w świątyniach i armii. Byli tam kronikarzami i kopistami. Jako członkowie dworu królewskiego, byli zwolnieni z obowiązku płacenia podatków oraz z pełnienia służby wojskowej.
• Grecja: Łączące Ateny ze wszystkimi koloniami greckimi w basenie Morza Śródziemnego, ożywione stosunki handlowe w V w. doprowadziły do powstania cechu skrybów (grec. bibliographoi). Za jego pośrednictwem skrybowie zajmowali się produkcją i rozpowszechnianiem książek.
• Chiny. Sposób zapisu, barwa i grubość kreski miały istotny wpływ na znaczenie treści, dlatego praca pisarza była niezwykle precyzyjna. Zgodnie z zasadami chińskiej kaligrafii, raz zamoczonym pędzelkiem należało pisać jak najdłużej, co dawało siłę i ciągłość pisanego tekstu, przy czym jakiekolwiek poprawki były niemożliwe. Z upływem czasu pismo i malarstwo stały się nierozłączne. [2]

Kopiowanie odbywało się według ściśle określonej procedury, uwzględniającej weryfikację i korektę. Skrybowie posługiwali wypracowanymi metodami, stworzyli swoisty kodeks zawodowy. Jedną z zasad był zwyczaj umieszczania na końcu tekstu kolofonu - notki informacyjnej (metryki). Kolofon zawierał m.in. imiona skryby i właściciela tabliczki, datę, informacje o oryginale, liczbę linijek. Bardzo często skryba dodawał: „Zgodnie z oryginałem spisane i sprawdzone”.[3]

Wykonywanie nowych kopii zlecali i nadzorowali kapłani. Procedura była tak skuteczna, że np. babilońskie manuskrypty, wielokrotnie przepisywane w okresie tysiąca lat, wykazują tylko znikome różnice. Pracę kopistów przedstawiają egipskie dekoracje nagrobne sprzed czterech tysięcy lat.

[1] Rozwój idei praw autorskich:od starożytności do II wojny światowej, Leonard Górnicki
[2] Początki pisma i książki. Rekonesans historyczno-kulturowy. Ks. Wojciech Cichosz; data dostępu: 4.11.2015
[3] na podstawie The Oxford Encyclopedia of Archaeology in the Near East.